aikyn.kz: Әлеуметтік кәсіпкерліктің қарыштап дамуына не кедергі?

Күллі әлем елдерінде жаңа тренд – әлеуметтік кәсіпкерлік деген ұғым пайда болып, экономиканың кішкентай бөлігіне жатса да, Үкімет пен жеке бизнестің мойнындағы ауыр жүктің бірсыпырасын өз қолдарына алып, оларды шешуден бөлек, қоғамдық сананы өзгертуге қауқарлы бұл үрдіс Еуропа елдері үшін таңсық емес. Ал Қазақстанда жағдай қалай? Шыны керек, ғаламтор беттерін ақтарып көрсеңіз, ел азаматтарының әлеуметтік кәсіпкерлік пен әлеуметтік жауапкершілік аясында жұмыс істейтін серіктестіктерді шатастырып, қайырымдылықпен айналысатын кез келген азаматты әлеуметтік кәсіпкерге жатқызатынын байқайсыз. Ал әлеуметтік кәсіпкер деген кім? Қазақстанда бұл саланың дамуына алғышарттар бар ма? 

Бүгінде AlmaU – Алматы Менеджмент университетінің жанындағы Әлеуметтік кәсіпкерлік лабораториясының меңгерушісі, физика-математика ғылымдарының кандидаты, профессор Нұржан Әлжанова бұл бағытта терең зерттеулер жүргізіп, оның негізінде оқу ордасының басшылығы мен сарап­шы­лары қала әкімдігінің назарына «Алматы – әлеуметтік кәсіпкерлік қаласы» деген кон­цепцияның дайындалып жатқанын жеткізеді. 
– Әлеуметтік кәсіпкердің қоғамдық миссиясы коммерциялық мүддесінен жоғары тұрады, – деп бастады өз сөзін Нұржан Шәріпқызы. – Мұндай кәсіп­орындар ең алдымен әлеуметтік мәселе­лерді шешу үшін құрылады. Мәселен, жаңадан жұмыс орнын ашып, онда мүге­дектерді жұмыспен қамту дегендей мақ­сат­тары болады. Екіншіден, бұл кәсіпорын өзін-өзі ақтап, нарық заңдылықтарымен өмір сүруі керек. Бірақ түпкі мақсат – табыс емес. Үшіншіден, инновациялық ұстаным. Кейбір азаматтар инновация десе, жаңалық ашу деп біледі. Бұл олай емес, бұл мәселелерді шешуде жаңадан жол табу, ізденісте болу деген сөз. Төртін­шіден, адам тұлға болуы керек. Әлеуметтік бизнес – ең алдымен креативті идея. Сон­дықтан кәсіпкерліктің бұл түрін корпора­циялар емес, тұлғалар жасайды. Бір тұлға­ның идеясы әлемді өзгерте алады. Кейде оларды «өзгерістер агенттері» деп те атайды.
Бүгінде Алматыда 30 шақты әлеуметтік кәсіпкер бар екен. Солардың алғашқы қарлығаштарының бірі Айбек Есімов. Ол білімінің арқасында жалақысы жоғары үлкен компанияда жұмыс істесе де, бір күні бәрін тастап, MMDance атты би мектебінің негізін қалайды. Би үйірмесіне ата-анасы бар балалардан бөлек, жетімдер үйінің тәрбиеленушілері де қатысып, би өнерін тегін үйрене алады. Айбек Есімов­тың мұндағы басты мақсаты – жетімдерді қоғамдық ортаға ертерек бейімдеумен қатар, саламатты өмір салтын насихаттау және ең бастысы, қоғамдық стереотип­тер­мен күресу. Нұржан Шәріпқызы: «Бұл жас жігіттің айтуынша, кейбір ата-аналар: «Неге біздің балаларымыз жетімдермен бірге би үйренуі керек?» деп наразы бо­лып­ты. Соған қарамастан, Айбек бұл әді­летсіздіктермен, қоғамның теріс көзқарас­тарымен дұрыс күресе біліп, бәрін жеңіп шықты. Би мектебінде балаларға мастер-класты Құралай Нұрқаділова, Әдемі, Айқын, т.б. әнші-сәнгерлер өткізіп, жас­өс­пірімдердің арманға сеніп, қоғамда бел­сендірек болуына ықпалдасқан» дейді.
Мұндай кәсіпкерлердің бизнес-кейс­терін зерттеп жүрген профессорлар Алма­ты облысында ашылған шетелдік кәсіпкер Моника Ворбухеннің «Жеті ағаш» ұйымын ерекше атап өтеді. Бұл ұйым түрмеден шық­қан және қиындыққа душар болған әйелдерге көмектесіп, оларға тігін тігу, жеміс өсіру сияқты кәсіби мамандықтарды үйретеді. Бұл арада әлеуметтік кәсіпкерлік осындай әйелдердің қоғамға тезірек бейімделіп, жұмыспен қамтылып, өздерін басқалармен теңдей дәрежеде сезінуге ық­пал ететіндей үлкен қоғамдық миссияны атқарады. 
«Агробизнес – 2020» мемлекеттік бағ­дар­ламасына сәйкес, қазақстандық шаруа­лардың жаңа заманғы, үздік техно­ло­гия­лар мен ауыл шаруашылы­ғындағы әлем­дік озық тәжірибелерді пайдалана отырып, табысты еселей түсуге, отандық аграрлық саланың қарыштап дамуына жол ашылған еді. Осындай бастамалардың аясында дүниеге келген жобалардың бірі – «Еңбекшіқазақ ауданының жергілікті қоғамдастықтарының қоры». Бұл коммер­ция­лық емес ұйымды Бақытгүл Елшібаева басқарады екен. Осы күнге дейін олар 23 әлеуметтік жобаны жүзеге асырған. Осы ұйымның шеңберінде «Агробизнес орта­лығы» ашылып, шаруалар үшін тренингтер мен экскурсиялар өткізіліп тұрады. Сарап­шылардың айтуынша, бұл ұйым шешіп отыр­ған басты мәселелер – ауыл тұрғын­дарын жұмыспен қамтып, тіпті әлеуметтік мүмкіндігі шектеулі азаматтарға кәсіп түрін үйретіп, қоғамға бейімдеу және ең бас­тысы, ауылдан қалаға жаппай көшу үрді­сін бәсеңдету, екі қолға бір күрек беріп, тұрғындардың өз жерінде қалып, өз ауылын өркендетуге септесу. 
Алматы Менеджмент университеті жанындағы Үкіметтік емес ұйымдардың Сараптама орталығының директоры, PhD докторы, профессор, Бақытнұр Отарбаева: «Әлеуметтік кәсіпкерлер табыс тапса, оны пайда көзі ретінде санамайды, ол тапқан қаражатын әлеуметтік мәселені шешуге жұм­сайтын қаржы деп біледі. Олардың Үкі­меттік емес ұйымдардан айырмашы­лығы – өзі табатын табыстың болуы. Ал кә­сіп­керлерден айырмашылығы – табыс­ты табыс ретінде қарастырмауы» дейді. 
Сарапшылардың айтуынша, бұл сала­ның дамуына елімізде алғышарттар бар. Мәселен, Президент Н.Назар­баевтың «100 нақты қадам» жоспарындағы мемле­кеттік функциялардың бірқатарын өзін-өзі басқаратын Үкіметтік емес ұйым­дар­ға беру бастамасы уақыт талабынан туындап, көңілден шығып отыр. Бұдан тыс басқа да мемлекеттік стратегиялық құжаттар мен бастамаларда кәсіпкерлердің әлеуметтік жауапкершілігін арттырып, қоғамдық мәселелерге назарын көбірек ау­­дартуға толықтай жағдай жасалып ке­леді. Бір әттеген-айы, әлеуметтік кәсіп­керлік жаңадан шығып жатқан тренд болған соң, қазірше заң шығарушы органдарға жаңа кәсіп түріне қатысты жеке-дара заң жо­басы дайындалып, ұсы­нылып үлгермеген. Физика-математика ғылымдарының кан­дидаты, профессор Нұржан Әлжанова: «Елімізде әлеуметтік кәсіпкерліктің дамуына басты кедергі – тиісті жеке-дара заң жобасының жоқты­ғында. Бұл бағытта заң жобасын дайындау керек. Егерде бұл сала заңмен реттелсе, бұл әлеуметтік кәсіпкерлерге көрсетілген үлкен қолдау болар еді. Яғни олардың құ­қықтары мен міндеттері заңмен реттеліп, бұл бизнеске адамдардың көбірек келуіне ықпал етер еді. Қазір оларда ешқандай да салықтық жеңілдіктер жоқ. Ғимаратты да қыруар қаржыға жалдауға мұқтаж. Бұны заң реттеуі керек» деп сөзін қайырады.
Ал Сараптама орталығының директоры Бақытнұр Отарбаева бұл бағытта халық арасында үгіт-насихаттық әрі ақпараттық-танымдық жұмыстардың атқарылғанын жөн көреді. Өз сөзінде ол: «Халықтың көзін ашу керек. Әлеуметтік кәсіпкерліктің не екенін ел ішінде түсіндіру керекпіз. Біз­дің елімізде талантты және әлеуметтік жауапкершілігі зор, қоғам дамуына қол­ұшын созуға дайын азаматтар баршылық. Оларға осы кәсіпкерлік түрін үйрету – бізге парыз. Сөзсіз, бұл сала дамыса, Үкі­мет пен қоғамнан бір ауыр жүгін өз мойын­дарына алғандай болар еді» деп ой түйіндейді. 

Сiлтеме: aikyn.kz